Wat is een klinisch onderzoek?
Alle informatie over klinisch onderzoek.
Colitis Ulcerosa (UC)
Over colitis ulcerosa
Deze pagina geeft informatie over colitis ulcerosa, de verschillende vormen, de symptomen en oorzaken van deze ziekte en de behandelmogelijkheden.
Wat is colitis ulcerosa?
Colitis ulcerosa is een inflammatoire darmziekte die ontstekingen en zweren in het spijsverteringskanaal veroorzaakt. De ziekte tast de binnenwand van de darmen en het rectum aan. Veel mensen verzwakken door colitis ulcerosa en de ziekte kan in uitzonderlijke gevallen tot levensbedreigende complicaties leiden. Het is een van de twee meest voorkomende vormen van inflammatoire darmziekten; de andere is de ziekte van Crohn.
Deze twee aandoeningen moeten niet worden verward met het prikkelbare-darmsyndroom (PDS, ook wel 'spastische darm’ genoemd). Dat is een ziekte die de spiersamentrekkingen van de darm verstoort.
Bij het prikkelbare-darmsyndroom is er geen sprake van darmontstekingen, waardoor het een minder ernstige ziekte is dan de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa. De symptomen kunnen echter overeenkomen. Omdat de behandeling verschillend is, is het van belang om de juiste diagnose te stellen.
Vormen van colitis ulcerosa
Er zijn vier hoofdtypen van colitis ulcerosa. Het belangrijkste onderscheid is welk deel van de darm ontstoken is.
- Ulceratieve proctitis: Ongeveer 30 procent van alle gevallen van colitis ulcerosa begint als ulceratieve proctitis. Dit is een anusontsteking met zweervorming, die zich beperkt tot de endeldarm. Aangezien dit een relatief klein deel van het spijsverteringskanaal treft, kan deze vorm van colitis tamelijk mild verlopen met minder complicaties en een gunstiger prognose dan andere vormen van colitis.
- Proctosigmoïditis: Deze vorm van colitis ulcerosa treft de endeldarm en het sigmoïd, het deel van de darm vlak boven de endeldarm. Proctosigmoïditis gaat vaak gepaard met een voortdurend gevoel van aandrang tot ontlasting (tenesmus) en pijn linksonder in de buik.
- Linkszijdige colitis: Deze vorm van de ziekte betreft ontstekingen vanaf de endeldarm tot aan de milthoek: een bocht in de darm bij de milt. Linkszijdige colitis gaat vaak gepaard met verminderde eetlust, gewichtsverlies, diarree, pijn in de buik, wat veelal gepaard gaat met de aanwezigheid van bloed in de ontlasting.
- Pancolitis ulcerosa: Bij deze aandoening is de hele dikke darm ontstoken. De symptomen kunnen bestaan uit diarree, pijn, krampen, bloed in ontlasting en gewichtsverlies. Indien de ziekte niet tijdig wordt behandeld, kan er een ongewone maar zeer ernstige en potentieel levensbedreigende complicatie voordoen, genaamd toxisch megacolon. Bij deze complicatie kan er darmperforatie optreden, waarbij chirurgisch ingrijpen vaak nodig is.
Wat veroorzaakt colitis ulcerosa?
Wetenschappers weten nog niet wat colitis ulcerosa veroorzaakt. Ze vermoeden dat de ontstekingen misschien het resultaat zijn van een combinatie van een overactief immuunsysteem, disbalans in de darmflora (darmbacteriën), genetische eigenschappen van de patiënt of andere risicofactoren.
Onderzoekers vermoeden dat genen een rol spelen bij het ontstaan van colitis ulcerosa. Personen met een ouder, broer, zus of kind met colitis ulcerosa hebben een aanzienlijk grotere kans om de ziekte te krijgen. Het is nog niet volledig duidelijk hoe of waarom bepaalde genen of veranderingen in genen te maken hebben met colitis ulcerosa. Hier wordt momenteel veel onderzoek naar gedaan.
Het immuunsysteem van patiënten met colitis ulcerosa lijkt hyperreactieve, slecht gereguleerde ontstekingen te veroorzaken in het maag-darmkanaal. Gewoonlijk beschermen immuuncellen het lichaam tegen infecties. Bij personen met colitis ulcerosa beschouwt het immuunsysteem voedsel, onschuldige bacteriën en andere dingen die in de darm thuishoren, ten onrechte als stoffen die een bedreiging vormen. Het reageert daarop door de binnenwand van de darm aan te vallen en een chronische ontsteking te produceren. Als deze ontstekingsreactie niet wordt behandeld, blijft hij bestaan, waardoor de darmwand beschadigt. Als de darmwand is beschadigd, treden er symptomen van colitis ulcerosa op, zoals diarree en buikpijn.
Het is niet duidelijk wat de directe oorzaak van de ontstekingen is, of waardoor het immuunsysteem van sommige mensen ontregelt raakt waardoor het zich richt op lichaams-eigen weefsel met chronische ontstekingen tot gevolg.
Risicofactoren zijn persoonlijke kenmerken die in verband worden gebracht met een verergering van de ziekte en mogelijk met het ontstaan ervan, maar over dit laatste is nog niet veel bekend. Mogelijke risicofactoren zijn:
- Leeftijd: er zijn duidelijke aanwijzingen dat de ziekte agressiever is naarmate de patiënt jonger is bij het ontstaan van de ziekte. Er wordt ook gedacht dat als de ziekte al vroeg ontstaat, er meer kans is dat de genen daarbij een belangrijke factor vormen. Bij een latere openbaring van de ziekte is het waarschijnlijker dat omgevingsfactoren een grotere rol spelen.
- Bepaalde pijnstillers: pijnstillers van de NSAID-klasse (niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen) kunnen wondjes veroorzaken in de binnenwand van het maag-darmkanaal (gastro-intestinale zweren) en colitis ulcerosa mogelijk verergeren.
Symptomen van colitis ulcerosa
Patiënten met colitis ulcerosa hebben allerlei verschillende symptomen, de meeste mild tot matig, afhankelijk van welk deel van de darm is aangetast. De ziekte vertoont meestal een patroon van verbeteringen en terugvallen. Dit betekent dat er perioden kunnen zijn van opvlamming (actieve ziekte) en van remissie (tijdelijk verdwijnen van medische symptomen). Veel voorkomende symptomen zijn:
- Buikpijn en krampen
- Diarree, vaak met bloed of slijm
- Problemen met de ontlasting, ondanks aandrang
- Vertraagde groei (bij kinderen)
- Vermoeidheid
- Koorts (alleen in ernstige gevallen)
- Verminderde eetlust
- Gewichtsverlies
Mogelijke complicaties
De ernst van de symptomen van colitis ulcerosa kan per persoon sterk verschillen en hangt van vele factoren af, onder andere hoe groot het aangetaste deel en de ernst van de ontstekingen van de darm is. Het spijsverteringsstelsel ondervindt de meeste rechtstreekse hinder, maar ook in andere delen van het lichaam kunnen complicaties optreden.
- Hevige colitis: veroorzaakt schade aan de darmwand (en verwijding en zwelling van de darm). Dit treft minder dan 10 procent van de patiënten met colitis ulcerosa. De verwijding en zwelling van de darm kan leiden tot een andere aandoening, genaamd ileus, een functionele blokkade van de darm wegens het ontbreken van peristaltiek. Peristaltiek is de knedende beweging van de darmen die het voedsel door het spijsverteringsstelsel stuwt.
- Bloedingen: dit kan leiden tot een verminderd aantal rode bloedcellen (bloedarmoede) of extreem bloedverlies (hemorragie).
- Geperforeerde darm: als de ontstekingen en wonden in de darm ernstig zijn, kan de darm scheuren. Dit wordt een perforatie genoemd. Bij een perforatie kunnen bacteriën in het lichaam terechtkomen en een infectie veroorzaken. Bij een geperforeerde darm moet onmiddellijk worden ingegrepen. Vaak is een operatie nodig.
- Verhoogd risico op darmkanker: patiënten met colitis ulcerosa moeten vaker worden gecontroleerd op de aanwezigheid van kankercellen in de dikke darm.
- Toxisch megacolon: een deel van de dikke darm stopt met functioneren en zwelt op. Dit is een gevaarlijke complicatie die met spoed medische aandacht vereist. Soms is een operatie nodig.
Colitis ulcerosa is een systemische ziekte, wat betekent dat het lichaam kan worden aangetast op andere plaatsen dan de darmen. De complicaties die buiten het spijsverteringskanaal optreden, worden extra-intestinale manifestaties genoemd. Hoewel deze vaker voorkomen bij de ziekte van Crohn, kunnen ze ook optreden bij patiënten met colitis ulcerosa. Sommige vaak voorkomende complicaties zijn:
- Primaire scleroserende cholangitis (PSC): een zeldzame complicatie bij colitis ulcerosa die leidt tot een chronische leverziekte
- Overige leverziekten: vervetting van de lever, chronische actieve hepatitis, amyloïdose
- Huidverschijnselen: erythema nodosum (rode, gevoelige bulten die meestal op de ledematen voorkomen), pyoderma gangrenosum (zeldzame huidzweren)
- Artritis en artralgie
- Oogontsteking
- Osteoporose
Levensstijl
Ook in het dagelijks leven kunnen mensen met colitis ulcerosa maatregelen nemen die mogelijk een positief effect kunnen hebben op hun gezondheid en die de symptomen van de ziekte zouden kunnen verlichten.
Hoewel men denkt dat colitis ulcerosa niet door voeding wordt veroorzaakt, merken patiënten vaak dat sommige voedingsmiddelen de symptomen verergeren. Het kan handig zijn om een voedseldagboek bij te houden om te merken hoe het lichaam reageert op bepaalde voedingsmiddelen. De meeste mensen voelen zich beter bij zacht, mild voedsel dan bij gekruid voedsel. Meerdere kleinere maaltijden per dag werken vaak beter dan twee of drie grote.
Daarnaast verhogen chronische ziekten zoals colitis ulcerosa vaak de behoefte aan energie van het lichaam. Aangezien colitis ulcerosa kan leiden tot verminderde eetlust, vergt het vaak extra inspanning om gevoed te blijven. Over het algemeen is een hoogwaardig en uitgebalanceerd dieet met veel vocht het beste. Het kan nuttig zijn om een bevoegd diëtist te raadplegen.
Zelfs licht bewegen, vooral als het regelmatig gebeurt, kan helpen stress te verminderen, de stemming te verbeteren en de darmfunctie te normaliseren.
Medische behandelingen voor colitis ulcerosa
Onderzoekers denken dat zodra het immuunsysteem van de patiënt met colitis ulcerosa eenmaal ‘aan staat’, het systeem niet meer weet hoe het zichzelf goed kan ‘uitschakelen’. Vanwege dit onvermogen van het immuunsysteem om zichzelf uit te schakelen, is de medische behandeling van colitis ulcerosa er vooral op gericht om bij patiënten het immuunsysteem te reguleren (‘dempen’) om zo de ontstekingen te verminderen.
De doelstellingen van medische behandelingen van colitis ulcerosa zijn:
- Afwezigheid van symptomen (remissie) bereiken
- Verhinderen van opvlammingen van de ziekte (remissie handhaven)
- Verbeteren van de kwaliteit van leven
- Herstel van het darmslijmvlies
De medicatie bij de behandeling van colitis ulcerosa is vooral gericht op het verminderen of stoppen van de ontsteking. Welke medicatie wordt voorgeschreven, hangt af van de ernst van de ziekte. Gebruikelijke medicijnen die ontstekingen kunnen verminderen, zijn:
- corticosteroïden
- immunomodulatoren (zoals azathioprine, methotrexaat, 6-mercaptopurine)
- biologics: medicijnen die aangrijpen op specifieke plekken in het immuunsysteem waardoor ze de afweerreactie van het lichaam reguleren
Andere mogelijke medicatie is:
- Aminosalicylaten (om de ontsteking te remmen)
- Antibiotica ter voorkoming of beheersing van infecties
- Middelen tegen diarree]
- Pijnstillers zoals paracetamol
- IJzersupplementen om bloedarmoede tegen te gaan
Colitis ulcerosa kan door een operatie worden verwijderd. Dit kan gedaan worden door de gehele dikke darm te verwijderen (colectomie), door de linker- of rechterkant van de dikke darm te verwijderen (hemicolectomie) of door de dikke darm en de endeldarm te verwijderen (proctocolectomie). In de meeste gevallen gaat dit samen met een ileoanale anastomose. Bij een ileoanale anastomose wordt de gehele dikke darm en endeldarm (rectum) verwijderd waarna het ileum wordt aangesloten op de anus. Hierbij wordt gebruik gemaakt van een ‘pouch’ (een zakje); dit dient bij de aansluiting van het ileum op de anus als reservoir voor de ontlasting. Omdat bij deze techniek de spieren van de anus onaangetast blijven en de pouch de functie van het rectum overneemt, blijft de stoelgang relatief normaal.
Omdat colitis ulcerosa gepaard gaat met een grotere kans op kanker, adviseert de behandelend arts mogelijk vaker een coloscopie (een kijkonderzoek van de dikke darm). Een gastro-enteroloog zal adviseren over de onderzoeksfrequentie, afhankelijk van de leeftijd van de patiënt, de locatie en duur van de ziekte en andere risicofactoren.
